Gramática gallega al alcance de tu mano

Bienvenido al resumen de gramática gallega. Este espacio está pensado para estudiantes, profesores y cualquier persona con curiosidad por la lengua gallega. Explora los fundamentos y descubre la belleza de este idioma. Sumérgete en la gramática y comienza tu viaje de aprendizaje.

RESUMEN COMPLETO DE LA GRAMÁTICA GALLEGA

  1. FONÉTICA Y FONOLOGÍA

1.1 Vocales

El gallego posee 7 vocales orales:
a, e, ɛ, i, o, ɔ, u

  • Opuestos /e–ɛ/ y /o–ɔ/ (timbre abierto/cerrado) en sílaba tónica.

  • En sílaba átona tienden a cerrarse: e, o → i, u según dialectos.

1.2 Consonantes destacadas

  • Gheada (dialectal): /g/ → /h/ aspirada: gato → hato.

  • Seseo (dialectal): /θ/ → /s/.

  • Yeísmo casi general: /ʎ/ → /ʝ/.

  • Nasalización de vocales en contacto con nasal.

1.3 Acento

  • Palabras agudas, llanas y esdrújulas como en español.

  • Acento gráfico obligatorio en:

    • Agudas terminadas en -a, -e, -o, -as, -es, -os (café, tamén.)

    • Ditongos crecientes o hiatos (baía, país).

  1. MORFOLOGÍA

2.1 Artículo

  • Determinados: o, a, os, as.

  • Indeterminados: un, unha, uns, unhas.

  • Contracciones obligatorias con preposiciones:

    • a + o = ao, a + a = á

    • de + o = do, de + a = da

    • en + o = no, en + a = na

    • por + o = polo, por + a = pola, etc.

2.2 Sustantivo

  • Género: masculino/femenino.

  • Formación del plural:

    • Vocal final → +s (casa → casas)

    • -n → -ns (pan → pans)

    • -l → -is (animal → animais)

    • -il → -ís (fácil → fáciles1 → difíciles?)

    • Agudas terminadas en -r/-z → +es (flor → flores; rapaz → rapaces)

2.3 Adjetivo

  • Concordancia en género y número.

  • Plurales iguales que los sustantivos (-is, -s, -es).

  • Grados:

    • Comparativo: máis… ca, menos… ca, tan… como.

    • Superlativo: moi, muitísimo, o máis...

2.4 Pronombres

Personales tónicos

  • Eu, ti, el/ela, nós, vós, eles/elas.

Átonos (clíticos)

  • me, che, lle, nos, vos, lles.

  • Directos: me, te, o/a, nos, vos, os/as.

  • Orden: proclítico (antes del verbo) o enclítico (pospuesto) → dicirche, dímelo, voullo dar.

Invariantes típicos:

  • lle / lles funciona para CI independientemente del género.

Demostrativos:

  • este, ese, aquel (con variantes femeninas y plurales).

  • 3 grados de deixis.

Posessivos:

  • meu, teu, seu, noso, voso (+ femeninos y plurales).

  • Posposición frecuente: a miña lingua → a lingua miña (enfático).

2.5 Adverbios

  • De modo: -mente → rápidamente.

  • Lugar: aquí, aí, alí.

  • Tiempo: hoxe, mañá, sempre, nunca.

2.6 Preposiciones fundamentales

a, ante, baixo, cabo, con, contra, de, dende, en, entre, para, por, sen, sobre, tras.

  • Contracciones obligatorias: do, da, no, na, polo, pola…

  1. VERBOS

3.1 Conjugaciones

Tres terminaciones infinitivas:
-ar, -er, -ir
Ej.: falar, comer, vivir.

3.2 Formas personales

Indicativo

  • Presente: falo, falas…

  • Copretérito (imperfecto): falaba, comía, vivía.

  • Pretérito perfecto simple: falei, comín, vivín.

  • Futuro: falarei.

  • Condicional: falaría.

Subxuntivo

  • Presente: fale, fales…

  • Imperfecto: dos tipos → falase / falara.

Imperativo

  • Afirmativo: fala ti, fale vostede, falade vós.

  • Negativo usa subxuntivo: non fales!

3.3 Formas no personales

  • Infinitivo simple: falar.

  • Infinitivo conjugado (rasgo característico del gallego):

    • para eu falar, para ti falares, para eles falaren.

  • Gerundio: falando.

  • Participio: falado.

3.4 Verbos irregulares

  • ser, estar, ter, haber, ir, poder, dicir, traer, poñer, querer, saber, facer, vir…

Ejemplo ser:

  • Presente: son, es, é, somos, sodes, son.

  • Pretérito: fun, fuches, foi…

  1. SINTAXE

4.1 Orden básico

SVO, pero flexible por topicalización:

  • O rapaz comeu a mazá.

  • A mazá comeuna o rapaz.

4.2 Colocación de pronombres átonos

  • Proclítico tras negación, conjunciones, adverbios: non me di, xa me contou.

  • Enclítico con infinitivo, gerundio, imperativo afirmativo:

    • dicirlle, dicíndolle, dille.

4.3 Negación

Partícula non:

  • Non vou.

  • Doble negación aceptada: Non vin a ninguén.

4.4 Preposición obligatoria con complemento directo de persona

  • Igual que en español: Vin a María.

4.5 Infinitivo conjugado en subordinadas

Frecuentísimo:

  • Antes de nós chegarmos…

  • Para eu facer isto…

4.6 Oraciones de relativo

Pronombres: que, quen, cal, o que, a que, onde.

  • A persoa que vin.

  • O que dixeches é verdade.

  1. ORTOGRAFÍA

5.1 Características distintivas

  • x = /ʃ/xente, caixa.

  • j, g(e/i) = /ʒ/xornal/jornal (según normativa), lixeira.

  • nh = /ɲ/mañá, España.

  • lh = /ʎ/ (normativo, aunque poco usado oralmente).

  • ch = /tʃ/chave.

  • gu/gü igual que en español.

5.2 Acentuación propia

  • Hiatos marcados: país, baía.

  • Graves en -n pueden llevar tilde si son hiato: aínda.

5.3 Normativa

  • Normas oficiais da Real Academia Galega (RAG-INL).

  • Variante reintegracionista (no oficial) aproxima al portugués.

  1. LEXICOGRAFÍA Y RASGOS DE VOCABULARIO

6.1 Influencias

  • Latín → base principal.

  • Portugués → gran afinidad.

  • Castellano → préstamos frecuentes.

  • Celta → restos en topónimos y léxico.

6.2 Rasgos léxicos distintivos

  • rua (calle), carballo (roble), cousa (cosa), neno (niño), fogar (hogar).

  • Verbos muy productivos: botar, coller, levar, deixar.

  1. VARIEDADES DIALECTALES

7.1 Bloques principales

  • Occidental: seseo, gheada más extendida.

  • Central: estándar fonético.

  • Oriental: reducción vocálica, influencias astur-leonesas.

7.2 Rasgos

  • Seseo: casa /ˈkasa/.

  • Gheada: gato /ˈhato/.

  • Diferencias en uso de infinitivo conjugado y pronombres.

  1. PECULIARIDADES CLAVE QUE DIFERENCIAN EL GALLEGO DEL ESPAÑOL

  1. Infinitivo conjugado: para eu facer.

  2. Mayor riqueza de contracciones preposicionales.

  3. Oposición fonológica e/ɛ y o/ɔ.

  4. Uso frecuente de enclisis: dicirme, falarlle.

  5. Fonemas /ʃ/ (x) y /ʒ/ (j).

  6. Supervivencia de estructuras portuguesas (léxico, pronombres).

Vocabulario y ejemplos